فرق کلامی

بسم الله الرحمن ارحیم

هدف ما این است که کتاب فرق و مذاهب کلامی تالیف استاد بزرگوار علی ربانی گلپایگانی را خلاصه کنیم و خلاصه شده این کتاب ارزشمند را در دست رس طلاب و کسانی که خواهان مطالعه این موضوعات هستند قرار دهیم.

این کتاب بحث فرق و مذاهب را در پنج بخش مورد بحث و بررسی قرار داده که ما ان شاالله به فضل خدای متعال خلاصه شده این کتاب را در اختیار دوستان قرار خواهیم داد.

«بخش اول: کلیّات»

 علم مِلَل و نِحَل چیست؟

١ ـ واژه‏ ى «ملل» و «نحل» : کلمه ‏ى «مِلَل» جمع «مِلَّة» به معنى طریقه و آیین است، خواه الهى و بر حق باشد یا غیر الهى و بر باطل؛ چنان‏که در قرآن کریم در هر دو معنا به کار رفته است. در مورد آیین الهى مى‏فرماید:

نحل/ ١٢٣ «ثُمَّ أَوْحَیْنا إلَیْکَ أَنْ اَتّبِعْ مِلَّةَ إبراهیمَ حَنیفاً».

آنگاه به تو وحى کردیم که از آیین حنیف ابراهیم(آیین توحید) پیروى کن.
و در مورد آیین غیر الهى مى‏فرماید:
یوسف/ ٣٧ «إنّى تَرَکْتُ مِلَّةَ قَوْمٍ لایُؤْمِنُونَ بِاللّهِ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ کافِرُونَ».

من آیین قومى را که به خدا ایمان نمى‏آورند وبه آخرت کفر مى‏ورزند رهاکرده‏ام.

کلمه‏ى «نِحَل» جمع «نِحْلَة» است که در معانى ادّعا، مذهب، و گرویدن به یک دین و آیین به کار رفته است. چنان‏که گفته مى‏شود: ما نِحْلَتُک؟ یعنى دین و مذهب تو چیست؟(به چه دینى گرویده‏اى)؟
٢ ـ موضوع، غایت و روش علم ملل و نحل: موضوع علم ملل و نحل ادیان و مذاهب است، و غرض از آن این است که انسان بتواند از طریق مطالعه ‏ى تاریخ و عقاید ادیان و مذاهب مختلف، با جهات اشتراک و اختلاف آنها آشنا گردد.
٣ ـ پیشینه ‏ى تاریخى: تاریخ دقیق تألیف در زمینه ‏ى ملل و نحل در بین مسلمانان در دست نیست، ولى آنچه مسلّم است این است که در قرن سوم هجرى این علم مورد توجّه بوده و کتاب‏ها یا رساله‏هایى در این باره نگارش یافته است.

١- «فرق الشیعة» تألیف ابو محمد حسن بن موسى نوبختى، ٢- «المقالات و الفرق» تألیف ابوالقاسم سعد بن عبدالله اشعرى قمّى

 حدیث هفتاد و سه فرقه

در کتب حدیث از طریق شیعه و اهل سنّت روایت شده است که امّت موسى پس از او به هفتاد و یک فرقه و امّت عیسى پس از وى به هفتاد و دو فرقه تقسیم شدند، و پس از من امّتم به هفتاد و سه فرقه تقسیم خواهد شد که تنها یک فرقه اهل نجات خواهد بود، چنان‏که از فرقه ‏هاى هر یک از دو امّت موسى و عیسى نیز تنها یک فرقه اهل نجات بود.

سند حدیث: سند حدیث مزبور قابل اعتماد نیست و آن را نپذیرفته‏.

فرق و مذاهب کلامى

معیار اسلامى بودن فِرَق چیست؟ معیار اسلامى بودن یک فرقه یامذهب کلامى این است که ‏اسلام را قبول داشته ـ مسلمان ـ باشد.
عمده ‏ترین فرق و مذاهب کلامى: استاد سبحانى فرقه‏هاى دهگانه ‏ى زیر را محور مباحث خود در ملل و نحل قرار داده است: ١ ـ اهل حدیث و حنابله؛ ٢ ـ اشاعره؛ ٣ ـ فرق مرجئه، جهمیّه، کرامیّه، ظاهریّه؛ ٤ ـ قدریّه؛ ٥ ـ ماتریدیّه؛ ٦ ـ معتزله؛ ٧ ـ خوارج؛ ٨ ـ وهّابیّه؛ ٩ ـ زیدیّه و اسماعیلیّه؛ ١٠ ـ شیعه‏ى امامیه(اثنا عشریه).

نخستین اختلافات: در زمان حیات پیامبر گرامى اختلافاتى در پاره‏اى مسایل میان مسلمانان رخ داد. ولى وجود رسول خدا صلى‏الله ‏علیه ‏و‏آله ‏وسلم مانع از پیدایش فرق و مذاهب بود.

مهم‏ترین اختلافى که بعد از وفات رسول خدا رخ داد و ادامه یافت، اختلاف درباره ‏ى امامت و خلافت بود.

شهرستانى در این‏باره چنین مى‏گوید: «بزرگ‏ترین خلاف میان امّت درباره‏ى امامت پدید آمد، زیرا هیچ گاه در اسلام درباره‏ى هیچ قاعده و اصل دینى نزاعى همانند نزاع درباره‏ى امامت واقع نشده است».